Dlaczego się starzejemy i jak opóźnić proces starzenia się?

Starzenie się organizmu jest nieuniknione

Każdy zdaje sobie sprawę, że proces starzenia jest naturalny i przede wszystkim nieunikniony. Zwykle zaczynamy jednak o nim myśleć dopiero, gdy pojawią się pierwsze widoczne oznaki upływu czasu, jak zmarszczki lub siwe włosy.

Zapominamy o najważniejszym, czyli o tym, jak starzenie wpływa na zdrowie, kondycję psychiczną i fizyczną oraz układ odpornościowy organizmu. Z wiekiem znacznie łatwiej o różnego rodzaju schorzenia, między innymi z powodu zaburzeń odporności i upośledzenia funkcji narządów. Jest to naturalny proces, któremu nie można zapobiec, jednak istnieje cały wachlarz możliwości, by znacząco spowolnić osłabienie organizmu, zwiększyć odporność i poprawić jakość życia w przyszłości.

Proces starzenia się – na czym polega?

Starzenie określa się, jako obniżenie zdolności organizmu do odpowiedzi na tzw. stres środowiskowy. Chodzi tutaj o nagromadzenie uszkodzeń wewnątrzkomórkowych, które w naturalny sposób pojawiają się wraz z upływem czasu i przerastają zdolności samo naprawcze organizmu, dlatego są nieodwracalne.

W wyniku tego procesu dochodzi do zaburzeń w funkcjonowaniu tkanek i narządów, co zwiększa podatność na choroby, a w rezultacie prowadzi do śmierci. Wydaje się, że proces starzenia jest wbudowany w nasz organizm.

Komórki mają zakodowaną określoną liczbę podziałów, których mogą dokonać, a następnie obumierają. Tak wynika z obserwacji dokonanych w 1965 roku przez Leonarda Hayflicka, amerykańskiego profesora badającego procesy starzenia. Im bliżej limitu, tym więcej oznak starzenia, co można zauważyć nie tylko na poziomie komórkowym, ale również w odniesieniu do funkcjonowania organizmu jako całości.

Charakterystyczne dla okresu starzenia są:

• utrata masy kostnej i mięśniowej,
• pogorszenie ostrości wzroku,
• osłabienie słuchu.

Zmniejsza się wtedy maksymalna pojemność wydechowa, dochodzi do obniżenia przepływu krwi przez narządy oraz wydłuża się czas reakcji (ze względu na spadek szybkości przewodzenia informacji w neuronach). Zwykle jest to czas, kiedy słabnie węch oraz perystaltyka jelitowa, co może sprzyjać obniżeniu apetytu.

Starzenie się organizmu a immunologia

Proces starzenia zaburza równowagę wewnętrzną organizmu i zwiększa ryzyko wystąpienia wielu problemów zdrowotnych. Jedną z przyczyn jest osłabione funkcjonowanie układu odpornościowego. Organizm człowieka jest narażony na nieustanny kontakt z ciałami obcymi, bakteriami, grzybami, wirusami i innymi drobnoustrojami chorobotwórczymi.

Zadaniem układu odpornościowego jest powstrzymanie patogenów przed wniknięciem do ciała lub zniszczenie ich, jeżeli dostaną się do organizmu. W pierwszym starciu z patogenami ogromne znaczenie ma stan skóry oraz błon śluzowych znajdujących się w układzie pokarmowym, oddechowym i moczowo-płciowym, które chronią przy pomocy rzęsek, wydzielania śluzu czy też enzymów.

Jeżeli patogen przedostanie się do organizmu, wtedy układ immunologiczny wykorzystuje kolejne możliwości, np. uruchamia odpowiedź swoistą (skierowaną przeciwko konkretnemu, rozpoznanemu patogenowi). W procesie starzenia dochodzi do drobnych uszkodzeń na poziomie komórkowym, np. w DNA oraz błonach komórkowych, które z czasem stają się niemożliwe do naprawienia. W rezultacie funkcjonowanie komórek wielu układów, w tym odpornościowego, zostaje zaburzone.

Wpływ diety na proces starzenia

Prawidłowo zbilansowana i dostosowana do trybu życia dieta to podstawa, by zacząć dbać o swój organizm. Głównymi składnikami powinny być warzywa, owoce i produkty zbożowe, jednak należy pamiętać, że nie zawierają one wszystkich niezbędnych mikro- i makroelementów. Układając jadłospis, należy zadbać, by znalazły się w nim m.in. produkty bogate w:

• wapń,
• magnez,
• żelazo,
• witaminy z grupy B,
• witaminę A,
• witaminę D.

Zbilansowana dieta oznacza również dostarczanie do organizmu odpowiedniej ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, które występują głównie w rybach morskich.

Mówiąc o wpływie diety na odporność, nie można pominąć składniku, jakim jest olej z wątroby rekina zawierający skwalen oraz alkiloglicerole, które naturalnie występują w organizmie człowieka. Podobne działanie wykazuje wspomniana wcześniej witamina D, która dodatkowo pomaga w utrzymaniu zdrowych kości i zębów oraz wpływa na prawidłowe funkcjonowanie mięśni, szczególnie u dzieci i osób starszych.

Niestety w Polsce blisko 90% dorosłych ma niski poziom witaminy D w organizmie¹. Jedną z przyczyn jest zbyt mała produkcja witaminy w skórze, spowodowana niewystarczającą ekspozycją na promienie słoneczne. Drugą przyczyną jest niska zawartość witaminy D w produktach spożywczych, co uniemożliwia uzupełnienie braków, polegając jedynie na pożywieniu. Z tego powodu zaleca się regularną suplementację witaminą D we wszystkich grupach wiekowych. Dowiedz się też, jak wzmocnić odporność seniora.

Ruch to zdrowie

Umiarkowany wysiłek fizyczny jest jedną z podstawowych metod stosowanych w prewencji oraz leczeniu wielu chorób. Co ciekawe, rodzaj wykonywanych ćwiczeń oraz ich intensywność mają drugorzędne znaczenie. Najważniejsza jest systematyczność. Nawet kilkunastominutowy trening poprawia koncentrację, samopoczucie i wpływa korzystnie na układ sercowo-naczyniowy, oddechowy, a także układ immunologiczny.

Warto znaleźć rodzaj aktywności, który będzie sprawiał przyjemność. Zmuszanie się do ćwiczeń nie sprawdzi się na dłuższą metę, a tutaj liczy się wytrwałość. Dobrym pomysłem może być również zainstalowanie aplikacji, która przypomina o treningu lub podzielenie się swoim postanowieniem z kimś bliskim. Uprawianie sportu z partnerem, siostrą, przyjacielem lub współlokatorem, nie tylko doda motywacji, ale również wpłynie pozytywnie na relację z drugą osobą.

Bliskość i pozytywne nastawienie

Nie tylko wspólna aktywność fizyczna może sprzyjać zdrowiu, ale również samo spędzanie czasu z bliskimi osobami. Świadomość, że mamy z kim porozmawiać, pośmiać się czy poprosić o wsparcie w trudnych chwilach, wpływa korzystnie na nasze samopoczucie. Pozytywne nastawienie, dobry humor i bliskie relacje sprzyjają dbaniu o zdrowie psychiczne, co z kolei wspomaga utrzymanie całego organizmu w dobrej kondycji. Weźmy na przykład przytulanie – udowodniono, że osoby, które przytulają się przynajmniej raz dziennie, rzadziej chorują, a jeżeli zdarzy się jakaś infekcja, to przechodzą ją znacznie łagodniej.

I z takim nastawieniem powinniśmy podchodzić do procesu starzenia się. Pamiętając przy tym, że chociaż procesy z nim związane są nieuniknione, to nie jesteśmy pozbawieni możliwości ich łagodzenia. Nasz organizm z pewnością nam za to podziękuje. 

¹ Płudowski P. i wsp., Ocena stanu zaopatrzenia w witaminę D w populacji osób dorosłych w Polsce, “Standardy medyczne/Pediatria”, 2013, T.11, str. 609-617.